ریفلاکس معده چیست؟

ریفلاکس معده یا ریفلاکس اسید، به شرایطی گفته می‌شود که در آن اسید و بقیه محتویات معده از دریچه‌ پایینی مری به مری یا دهان برمی‌گردند.

دریچه پایین مری دریچه‌ای عضلانی به‌شکل حلقه است که در انتهای مری و ابتدای معده قرار دارد. با باز شدن این دریچه، غذای بلعیده‌‌شده از انتهای مری وارد معده می‌شود. بعد از ورود غذا به معده، این دریچه بسته می‌شود تا از برگشتن غذا به درون مری جلوگیری شود. اگر این دریچه ضعیف یا آسیب‌دیده باشد، ممکن است درست عمل نکند و منجر به ریفلاکس معده شود.

وقوع گاه به گاه ریفلاکس در همه ما طبیعی است و می‌تواند در نوزادان سالم، کودکان و بزرگسالان، در دوره‌های کوتاه و معمولاً بعد از خوردن یک وعده غذایی بزرگ، اتفاق بیفتد، در این صورت ریفلاکس علائم یا عوارض آزاردهنده‌ای هم ایجاد نمی‌کند.

وقتی که ریفلاکس اسید، باعث علائم یا آسیب آزاردهنده می‌شود، پزشکان به آن بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)می‌گویند.

علائم ریفلاکس معده

شایع‌ترین علائم بیماری ریفلاکس معده به مری عبارتند از:

  • سوزش سر‌دل که مثل احساس سوزش در مرکز قفسه سینه است، گاهی به گلو گسترش پیدا می‌کند و بیشتر بعد از غذا خوردن اتفاق می‌افتد.
  • برگشتن اسید و یا غذای هضم‌نشده به گلو یا دهان

سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • درد معده (درد در قسمت بالای شکم)
  • درد قفسه سینه
  • مشکل در بلع
  • گرفتگی صدا (به دلیل تحریک تارهای صوتی) به صورت مداوم
  • گلودرد یا سرفه مداوم و بی‌دلیل
  • احساس توده در گلو
  • تهوع یا استفراغ

با گذشت زمان، ریفلاکس می‌تواند منجر به عوارضی مثل مشکلات مربوط به آسیب مری شود.

اگر علائم و نشانه‌های بالا را هر‌ از گاهی تجربه می‌کنیم، باید به پزشک معالج خود مراجعه کنیم.

تشخیص ریفلاکس معده

اگر علائم کلاسیک بیماری ریفلاکس معده به مری (یعنی سوزش سردل یا  بازگشت اسید و غذای هضم‌نشده به گلو یا دهان) را داشته باشیم، پزشک ما ممکن است بتواند تنها بر اساس این علائم، ابتلا‌ی ما به این بیماری را تشخیص بدهد.

در شرایط زیر پزشک ما ممکن است انجام ارزیابی و آزمایش‌های اضافی را هم توصیه کند:

  • علائم کلاسیکِ ریفلاکس (یعنی سوزش سردل و یا بازگشت اسید و غذای هضم نشده به گلو یا دهان) را نداشته باشیم.
  • بلکه علائمی داشته باشیم که ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تری باشند.
  • بعد از مصرف داروهای تجویزشده توسط پزشک معالجمان علائم بهبودی نداشته باشیم.

بعضی از مشکلات تهدید‌کننده زندگی می‌توانند علائمی مشابه علائم ریفلاکس معده به مری ایجاد کنند. به عنوان مثال، درد قفسه‌سینه می‌تواند از علائم بیماری‌های قلبی باشد و باید خیلی سریع مورد ارزیابی قرار بگیرد.

آزمایش‌های تشخیصی که به آن‌ها اشاره شد عبارتند از:

  • آندوسکوپی فوقانی: آندوسکوپی فوقانی آزمایشی است که به پزشک اجازه می‌دهد به‌طور مستقیم دستگاه گوارش فوقانی را بررسی کند. در این آزمایش یک لوله کوچک و انعطاف‌پذیر به مری، معده و روده کوچک منتقل می‌شود. این لوله دارای یک منبع نور و یک دوربین است که تصاویر بزرگ‌نمایی شده را روی مانیتور نمایش می‌دهد و به کمک آن می‌توان آسیب به پوشش دستگاه گوارش را ارزیابی کرد.
  • بررسیPH مری: در این آزمایش یک قطعه PH سنج درون مری کار گذاشته می‌شود تا ورود اسید معده به مری را بررسی کند.
  • فشارسنجی مری: در این آزمایش یک لوله انعطاف‌پذیر به درون مری فرستاده می‌شود تا فشار ناشی از انقباضات عضله‌ مری را اندازه‌گیری کند و به تعیین این‌که آیا اسفنکتر تحتانی مری (LES) به درستی کار می‌کند یا خیر کمک کند.

چطور از تشدید ریفلاکس معده پیشگیری کنیم؟

با چند تغییر ساده در سبک زندگی و رژیم غذایی خود می‌توانیم به تسکین علائم ریفلاکس معده به مری کمک کنیم:

  • کاهش وزن (در صورت اضافه‌وزن داشتن)
  • سر تخت خود را را بالا ببریم. بیشتر افراد مبتلا به ریفلاکس معده، فقط دو تا سه ساعت بعد از غذا خوردن دچار سوزش سردل می‌شوند، اما بعضی از افراد شب‌ها هم با سوزش سردل از خواب بیدار می‌شوند، اگر این اتفاق برای ما هم می‌افتد، می‌توانیم زیر سر خود را به شکلی که سر و شانه‌ها بالاتر از معده قرار بگیرند، بالا ببریم تا ریفلاکس اسید کم‌تری را تجربه کنیم.
  • از غذاهایی که علائم ما را بدتر می‌کنند پرهیز کنیم. در برخی از ما، این غذاها شامل قهوه، شکلات، نعناع و غذاهای چرب می‌شوند.
  • اگر سیگار می‌کشیم، سیگار را ترک کنیم. بزاق به خنثی کردن اسیدِ ریفلاکس کمک می‌کند و سیگار کشیدن میزان بزاق را کم می‌کند. ضمن این‌که سیگار کشیدن فشار را در اسفنکتر تحتانی مری کم می‌کند، سرفه را تحریک می‌کند و باعث بروز دوره‌های مکرر ریفلاکس اسید به مری می شود. ترک سیگار علاوه بر بسیاری از مزایای دیگر، می‌تواند علائم ریفلاکس خفیف را کم کند یا از بین ببرد.
  • دراز کشیدن با شکم پر می‌تواند ریفلاکس را بدتر کند. در نتیجه بهتر است سعی کنیم از2 تا 3 ساعت قبل از خواب از خوردن وعده‌های غذایی بپرهیزیم.
  • لباس‌های تنگ نپوشیم تا ناحیه معده تحت فشار قرار نگیرد.

درمان ریفلاکس معده

چند نوع اصلی از داروها به کاهش علائم ریفلاکس کمک می‌کنند که رایج‌ترین آن‌ها شامل آنتی‌اسیدها، مسدود کننده‌های گیرنده‌ هیستامین و مهارکننده‌های پمپ پروتون می‌شوند. همه این داروها با کم یا مسدود کردن تولید اسید معده عمل می‌کنند، اما هر کدام به روشی متفاوت این کار را انجام می‌دهند.

  • برای علائم خفیف، آنتی‌اسیدها مناسبند، البته مدت اثربخشی آن‌ها کوتاه است. مسدود‌کننده‌های گیرنده‌ هیستامین قوی‌تر از آنتی‌اسیدها هستند و اثر آن‌ها ماندگاری بیشتری دارد.
  • برای علائم مکرر و شدیدتر و عوارض مربوط به ریفلاکس معده به مری، مهارکننده‌های پمپ پروتون موثرترین داروها هستند. برای تهیه بعضی از این داروها نیازی به نسخه نیست.

عوامل خطر ریفلاکس معده

بعضی شرایط خطر ابتلا به بیماری ریفلاکس معده به مری را در افراد بیشتر می‌کنند، از جمله:

  • چاقی‌: افرادی که چاق هستند یا اضافه‌وزن دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به GERD قرار دارند. دلیل این موضوع به طور کامل مشخص نیست، اما تا حدی به افزایش فشار در ناحیه شکم مربوط است.
  • بارداری: بسیاری از زنان در دوران بارداری ریفلاکس اسید معده را تجربه می‌کنند که معمولا پس از زایمان برطرف می‌شود.
  • فتق هیاتال(hiatus hernia)
  • سبک زندگی و بعضی از داروها: مصرف بعضی از داروها و غذاها، مثل غذاهای چرب، کافئین، الکل و همین‌طور سیگار کشیدن همگی می‌توانند منجر به بروز ریفلاکس اسید معده و GERD شوند.

آیا ریفلاکس معده خطرناک است؟

بیشتر افراد مبتلا به ریفلاکس، به‌خصوص اگر تحت درمان قرار گیرند، دچار عوارض جدی نخواهند شد. با این حال، گاهی اوقات ممکن است عوارضی جدی در افراد مبتلا پیش بیاید.

  • ازوفاژیت (التهاب مری): این شرایط زمانی پیش می‌آید که پوشش مری در اثر قرار گرفتن در معرض اسید معده آسیب ببیند و احتمال فرسایش یا زخم در مری یا خون‌ریزی به‌وجود بیاید. خونریزی ِناشی از زخم همیشه قابل مشاهده نیست، اما با آزمایش مدفوع قابل تشخیص است.
  • تنگی مری: آسیب ناشی از اسید می‌تواند باعث زخم و باریک شدن مری شود. انسداد جزئی (سفتی) در مری می‌تواند باعث گیر کردن غذا یا قرص‌ها در مری شود. این باریک شدن، ناشی از بافت زخم‌هایی در مری است که مدام آسیب می‌بینند و سپس بهبود می‌یابند.
  • مشکلات ریه و گلو: اگر اسید معده به گلو برگردد، می‌تواند منجر به التهاب تارهای صوتی، گلودرد یا ایجاد صدای خشن شود. این اسید همچنین می‌تواند وارد ریه‌ها شده و منجر به ذات‌الریه یا علائم آسم شود. همچنین با گذشت زمان، اسید موجود در ریه‌ها می‌تواند منجر به آسیب دائمی ریه شود.
  • مشکلات دندانی: دوره‌های مکرر ریفلاکس اسید می‌تواند مینای دندان‌ها را به مرور زمان فرسایش دهد.

ریفلاکس معده در بارداری

بسیاری از افراد در دوران بارداری دچار ریفلاکس معده می‌شوند که معمولاً در طول بارداری بدتر می‌شود، و با تولد نوزاد از بین می‌رود.

افرادی که در یک بارداری دچار ریفلاکس اسید معده می‌شوند، احتمالاً در بارداری‌‌های بعدی نیز دوباره به آن مبتلا خواهند شد.

شایع‌ترین علائم ریفلاکس در بارداری عبارتند از:

  • سوزش سردل
  • سوزش در گلو یا طعم اسید در دهان
  • درد معده یا قفسه‌ سینه
  • تهوع یا استفراغ
  • مشکل در بلع
  • صدای خشن یا گلودرد
  • سرفه

ریفلاکس معده و ورزش

در بعضی از افراد، به ویژه ورزشکارانی که رژیم‌های شدید تناسب اندام دارند، گاهی برخی حرکات ورزشی می‌توانند منجر به عارضه جانبی ناخوشایندِ ریفلاکس اسید معده شوند. در اینجا به چند نکته برای ورزش کردن بدون احساسِ سوزش سر‌دل اشاره کرده‌ایم.

  • تا دو ساعت بعد از خوردن غذا ورزش نکنیم.
  • از خوردن غذاهایی که احتمال بروز ریفلاکس را بیشتر می‌کنند، مثل نوشیدنی‌های کافئین‌دار و غذاهای تند یا چرب خودداری کنیم.
  • داروهای تجویز شده توسط پزشک معالجمان برای ریفلاکس را طبق دستور وی مصرف کنیم.
  • فعالیت‌های آرام‌تر مانند پیاده‌روی را که کمتر باعث ایجاد مشکل می‌شوند انتخاب کنیم.

ریفلاکس معده و سوزش سر دل

سوزش سردل یکی از علائم کلاسیک ریفلاکس معده به مری است، اما همواره به خاطر داشته باشیم که درد قفسه سینه را جدی بگیریم چون متاسفانه درد ناشی از سوزش سردل که یکی از علائم کلاسیک ریفلاکس است و درد ناشی از مشکلات قلبی کاملاً قابل تشخیص از یکدیگر نیستند. پس بهتر است هر نوع درد در قفسه سینه را توسط پزشک خود بررسی کنیم.

ارتباط ریفلاکس معده و سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

تحقیقات نشان داده اند  حدود ۷۹ درصد از بیماران  مبتلا به IBS، علائم بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) را نشان می‌دهند و حدود ۷۱ درصد از بیمارانِ مبتلا به GERD علائم سندروم روده تحریک پذیر را گزارش می‌دهند. یک نظریه در این ارتباط پیشنهاد می‌کند که بین این دو بیماری در تعداد قابل توجهی از بیماران همپوشانی وجود دارد و نظریه دیگری مبنی بر این است که علائمی شبیه علائم IBS، در واقع بخشی از تظاهرات بالینیِ بیماری GERD در بیماران است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

علائم و نشانه‌های زیر ممکن است نشان‌دهنده مشکل جدی‌تری باشند و در صورت مشاهده آن‌ها باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنیم.

  • در بلعیدن، مشکل یا درد داشته باشیم (مثلاً احساس کنیم غذا در گلویمان گیر کرده است.)
  • اشتها نداشته باشیم و بدون هیچ دلیل مشخصی وزن کم ‌کنیم.
  • درد قفسه‌سینه داشته باشیم.
  • احساس خفگی کنیم.
  • در دستگاه گوارش خود علائم خون‌ریزی مثل خون در استفراغ، استفراغ تیره رنگ یا مدفوع سیاه داشته باشیم.
  • استفراغ مداوم داشته باشیم.
  • در سنین بالا تر از 60 سال، درد معده جدیدی را تجربه کنیم.

به طور کلی با شناخت علائم و نکات مهم این بیماری، و اقدام برای درمانش، می‌توانیم گامی مهم در جهت بهبود کیفیت زندگی خود برداریم .