سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی (ایسکمی مغزی) چیست؟

سکته مغزی هنگامی اتفاق می‌افتد که جریان خون قسمتی از مغز کاهش یافته یا قطع شود. این امر باعث می‌شود که رسیدن اکسیژن و مواد غذایی به مغز مختل شود. در این حالت، سلول‌های مغزی در عرض چند دقیقه از بین می‌روند.

سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است و درمان آن باید بلافاصله انجام شود، اقدامات سریع می‌تواند میزان تخریب مغزی را کاهش داده و از عوارض بعدی جلوگیری کند.
خبر خوب اینکه در حال حاضر در جهان تعداد کمتری از انسان‌ها به علت سکته مغزی می‌میرند.

علائم سکته مغزی

اگر ما یا یکی از نزدیکانمان دچار سکته مغزی شد، لازم است توجه خاصی به زمان شروع علائم داشته باشیم، بعضی از درمان‌ها در صورتی بیشترین تاثیر را خواهند داشت که بلافاصله بعد از ایجاد سکته مغزی تجویز شوند.

علائم و نشانه‌های سکته مغزی شامل:

• اشکال در تکلم و فهم مطالبی که شنیده می‌شوند: ممکن است دچار گیجی شده، لغات را نامفهوم بیان کنیم یا در فهم کلمات دچار مشکل شویم.
• فلج یا بی‌حسی صورت، دست‌ها و پاها: ممکن است به طور ناگهانی بی‌حسی، ضعف و یا فلج در صورت، بازوها و پاها ایجاد شود که معمولاً یک قسمت از بدن را درگیر می‌کند. سعی کنیم هر دو دست خود را همزمان بلند کرده و روی سر خود قرار دهیم، اگر یکی از دست‌ها شروع به افتادن کرد، احتمالاً ما دچار سکته مغزی شده‌ایم. همچنین، ممکن است یک سمت دهان ما هنگام خنده دچار افتادگی شود.
• مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم: ممکن است مشکل تاری دید ناگهانی در یک یا هر دو چشم احساس کنیم یا ممکن است دچار دوبینی شویم.
• سردرد: سردردی که به صورت ناگهانی شروع شده و بسیار شدید است، می‌تواند نشانگر یک سکته مغزی باشد. این سردرد تا جایی شدت دارد که ممکن است همراه سرگیجه، منگی، حالت تهوع و گاه تغییر در سطح هوشیاری باشد.
• مشکل در راه رفتن: ممکن است بلنگیم و یا تعادل خود را از دست دهیم. همچنین، ممکن است به طور ناگهانی درک خود را از مکان یا جایی که در آنجا قرار داریم، از دست بدهیم.

چه ‌موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر در ما علائم و نشانه‌های سکته مغزی ظاهر شد، حتی اگر احساس می‌کنیم که علائم کاملا از بین رفته است، بدون اتلاف وقت به پزشک مراجعه کنیم.

اگر در نزدیکانمان این علائم را دیدیم، سریع فکر کنیم و موارد زیر را انجام دهیم:

• صورت: از بیمار بخواهیم لبخند بزند، آیا یک طرف صورت افتادگی دارد؟
• بازوها: از بیمار بخواهیم که هر دو بازوی خود را بالا بیاورد، آیا یک بازو به سمت پایین منحرف می‌شود؟ یا یک بازو توانایی بالا آمدن ندارد؟
• تکلم: از بیمار بخواهیم یک عبارت ساده را تکرار کند، آیا کلمات او نامفهوم است؟

اگر هرکدام از این علائم را مشاهده کردیم، بلافاصله با اورژانس تماس بگیریم.

علت‌های ایجاد سکته مغزی

دو علت عمده برای ایجاد سکته مغزی وجود دارد. در حالت اول یکی از شریان‌های مغز مسدود می‌شود که به آن سکته مغزی ایسکمیک می‌گوییم. در حالت دوم، یکی از شریان‌های مغز دچار پارگی شده و یا خون از آن نشت می‌کند که به آن سکته مغزی ناشی از خونریزی گفته می‌شود.

بعضی از بیماران ممکن است دچار اختلال موقت خون‌رسانی به مغز شوند که به حمله‌ ایسکمیک گذرا معروف است. این حالت باعث ایجاد علائم طولانی مدت نخواهد شد.

سکته مغزی ناشی از قطع جریان خون یا سکته مغزی ایسکمیک

این نوع سکته مغزی شایع‌ترین نوع سکته مغزی است و هنگامی ایجاد می‌شود که عروق خونی مغز تنگ یا بسته می‌شوند. این امر باعث کاهش قابل ملاحظه جریان خون شده که به آن ایسکمی می‌گوییم.

بسته شدن یا تنگ شدن عروق خونی به علت تجمع چربی در جداره عروق ایجاد می‌شود. لخته‌های خون در جریان خون حرکت کرده و در محلی که عروق دچار تنگی شده‌اند، باعث انسداد می‌شوند.

سکته مغزی ناشی از خونریزی

سکته مغزی ناشی از خونریزی هنگامی اتفاق می‌افتد که یکی از عروق مغزی دچار پارگی شده و یا خون از آن نشت کند. خونریزی مغزی در شرایط مختلفی که مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اتفاق می‌افتد.

شرایطی که با سکته مغزی ناشی از خونریزی در ارتباط هستند، عبارتند از:

• فشار خون بالای کنترل‌نشده
• استفاده بیش از حد از داروهای ضد انعقاد
• نقص‌های مادرزادی عروق مغزی، مانند آنوریسم
• ضربه مغزی مانند ضربه‌های ناشی از تصادف اتومبیل
• تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها در جداره رگ‌های مغزی که باعث ضعف دیواره عروق مغز می‌شود

حمله‌های ایسکمیک گذرای مغز (TIA)

حمله‌های ایسکمیک گذرای مغز که بعضا به آن سکته مغزی کوچک نیز گفته می‌شود، به ایجاد یک سری علائم گذرا اطلاق می‌شود که مشابه علائم سکته مغزی هستند. حمله‌های ایسکمیک مغزی گذرا باعث ایجاد علائم دائمی نمی‌شوند. این علائم به علت کاهش موقت خون‌رسانی به یکی از قسمت‌های مغز اتفاق می‌افتند و ممکن است حتی به کوتاهی ۵ دقیقه بروز کنند.

این نوع حمله‌ها نیز مانند سکته مغزی ناشی از قطع جریان خون، به دلیل اختلال گذرا در خونرسانی به قسمتی از مغز اتفاق می‌افتند.

اگر علائم سکته مغزی را مشاهده کردیم، حتی اگر موقت بوده و به‌طور کامل از بین رفته باشند، لازم است به پزشک مراجعه کنیم تا مراقبت‌های لازم پزشکی برای ما در نظر گرفته شود.

عوامل خطرزای ابتلا به سکته مغزی

عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهند. عوامل خطرزای قابل درمان برای سکته مغزی عبارتند از:

عوامل خطرزای مربوط به سبک زندگی

• افزایش وزن یا چاقی
• بی‌تحرکی
• مصرف بیش از حد الکل
• مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و متامفتامین

عوامل خطرزای طبی

• پرفشاری خون
• استعمال فعال یا غیرفعال دخانیات
• کلسترول بالا
• دیابت
• آپنه خواب انسدادی (توضیحات آن را در ادامه باهم می‌خوانیم.)
• بیماری‌های قلبی-عروقی مانند نارسایی قلب، عفونت‌های قلب یا آریتمی قلبی
• سابقه سکته مغزی در خانواده

سایر عوامل مرتبط با ریسک بالا

• سن: افراد بالای 55 سال ریسک بیشتری نسبت به افراد جوان‌تر دارند
• جنسیت: مردها ریسک بیشتری دارند. خانم‌ها معمولا در سنین بالاتر دچار سکته مغزی می‌شوند، ولی احتمال مرگ و میر در خانم‌ها بیشتر از آقایان است.
• هورمون‌ها: استفاده از قرص‌های ضدبارداری یا هورمون‌های حاوی استروژن، ریسک سکته مغزی را بالا می‌برند.

عوارض سکته مغزی

سکته مغزی می‌تواند گاه باعث ناتوانی‌های موقت یا دایمی شود. این موضوع به آن بستگی دارد که خون‌رسانی به مغز چه مدت دچار اختلال شده و کدام قسمت از مغز درگیر بوده است. این عوارض می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• فلج یا از دست دادن حرکت عضلات: ممکن است فلج در یک طرف بدن اتفاق بیفتد یا کنترل برخی از ماهیچه‌ها مانند عضلات یک طرف صورت یا یک بازو را از دست دهیم.
• مشکل در صحبت کردن یا بلعیدن: سکته مغزی ممکن است بر کنترل عضلات دهان و گلو تأثیر بگذارد و صحبت کردن، بلعیدن یا غذا خوردن را برای ما دشوار کند.
• از دست دادن حافظه یا مشکلات فکری: بسیاری از افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، به کاهش حافظه مبتلا می‌شوند. حتی ممکن است در تفکر، استدلال، قضاوت و درک مفاهیم مشکل داشته باشند.
• مشکلات عاطفی: افرادی که سکته کرده‌اند ممکن است در کنترل احساسات خود مشکل بیشتری داشته باشند یا دچار افسردگی شوند.
• درد: درد، بی‌حسی یا سایر احساسات غیرمعمول ممکن است تحت تأثیر سکته مغزی در قسمت‌های بدن ایجاد شود. به عنوان مثال، اگر سکته مغزی باعث از بین رفتن احساس در بازوی چپ شود، ممکن است احساس سوزن‌سوزن‌شدن ناخوشایندی در آن بازو داشته باشیم.
• تغییر در رفتار و توانایی مراقبت از خود: افرادی که سکته کرده‌اند، ممکن است گوشه‌گیری بیشتری داشته باشند. حتی ممکن است در کارهای نظافت و کارهای روزمره به کمک نیاز داشته باشند.

پیشگیری از سکته مغزی

آگاهی از عوامل خطر سکته مغزی، پیروی از توصیه‌های پزشک و اتخاذ یک سبک زندگی سالم، بهترین اقداماتی است که می‌توانیم برای جلوگیری از سکته مغزی انجام دهیم. اگر سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) داشته‌ایم، این اقدامات می‌تواند به جلوگیری از سکته مجدد کمک کند. مراقبت‌های بعدی که در بیمارستان و پس از آن دریافت می‌کنیم نیز ممکن است در این امر نقش داشته باشند.

بسیاری از راهکارهای پیشگیری از سکته مغزی همان راهکارهای پیشگیری از بیماری‌های قلبی است. به طور کلی، توصیه‌های سبک زندگی سالم شامل موارد زیر است:

• کنترل پرفشاری خون: این کار، یکی از مهمترین کارهایی است که می‌توانیم برای کاهش خطر سکته مغزی انجام دهیم. اگر سکته مغزی کرده‌ایم، کاهش فشار خون می‌تواند به جلوگیری از حمله ایسکمیک گذرا یا سکته مجدد کمک کند. تغییر سبک زندگی سالم و داروها اغلب برای درمان پرفشاری خون استفاده می‌شوند.
• کاهش میزان کلسترول و چربی اشباع‎‌شده در رژیم غذایی ما: مصرف کمتر کلسترول و چربی، به‌ویژه چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس، ممکن است تجمع چربی در عروق ما را کاهش دهد. اگر فقط با تغییر در رژیم غذایی نتوانیم کلسترول خود را کنترل کنیم، پزشک ممکن است دارویی برای کاهش کلسترول ما تجویز کند.
• ترک مصرف دخانیات: سیگار کشیدن خطر سکته را برای افراد سیگاری و افراد غیرسیگاری که در معرض دود سیگار هستند، افزایش می‌دهد. ترک مصرف دخانیات خطر سکته را کاهش می دهد.
• مدیریت دیابت: رژیم غذایی، ورزش و کاهش وزن می‌تواند به ما کمک کند تا قند خون خود را در یک حد سالم نگه داریم. اگر به نظر نمی‌رسد عوامل سبک زندگی برای کنترل دیابت کافی باشد، پزشک ممکن است داروی دیابت را برای ما تجویز کند.
• حفظ وزن سالم: اضافه وزن در سایر عوامل خطر سکته مغزی، مانند پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت نقش دارد.
• رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات: یک رژیم غذایی حاوی پنج وعده یا بیشتر از میوه‌ها یا سبزیجات روزانه می‌تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد. رژیم مدیترانه‌ای که بر روغن زیتون، میوه، آجیل، سبزیجات و غلات کامل تأکید دارد، ممکن است مفید باشد.
• ورزش منظم: ورزش‌های هوازی از بسیاری جهات خطر سکته را کاهش می‌دهند. ورزش می‌تواند فشار خون ما را کاهش دهد، سطح کلسترول خوب بدن را بیشتر کند و سلامت کلی عروق خونی و قلب را بهبود بخشد. همچنین، به ما در کاهش وزن، کنترل دیابت و کاهش استرس کمک می‌کند. به تدریج زمان ورزش خود را تا حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط -مانند پیاده‌روی، آهسته دویدن، شنا یا دوچرخه سوار – در بیشتر روزهای هفته افزایش دهیم.
• درمان آپنه انسدادی خواب (OSA): آپنه انسدادی خواب، یک اختلال خواب است که باعث می‌شود تنفسمان برای مدت کوتاهی در طول خواب متوقف شود. در صورتی که علائم را داشته باشیم، پزشک ممکن است توصیه کند یک مطالعه خواب بر روی ما انجام شود. درمان OSA شامل دستگاهی است که از طریق یک ماسک فشار مثبت، راه هوایی ایجاد می‌کند تا راه هوایی ما را هنگام خواب باز نگه دارد.
• پرهیز از نوشیدن الکل
• پرهیز از مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین

داروهای پیشگیری از سکته مغزی

اگر سکته مغزی ایسکمیک یا TIA داشته ایم، پزشک ممکن است مجددا داروهایی را برای کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی توصیه کند. این داروها شامل موارد زیر است:

داروهای ضد پلاکت: پلاکت‌ها سلول‌هایی در خون ما هستند که لخته ایجاد می‌کنند. داروهای ضد پلاکت، مانع چسبندگی و لخته شدن این سلول‌ها می‌شود. متداول‌ترین داروی ضد پلاکت «آسپرین» است. همچنین، ممکن است پزشک ترکیبی از دوز پایین آسپرین و داروی ضد پلاکت دی پیریدامول را برای کاهش خطر لخته شدن خون در نظر بگیرد.

بعد از TIA یا سکته مغزی جزئی، ممکن است پزشک برای مدت زمان طولانی آسپرین و داروی ضد پلاکت مانند کلوپیدوگرل (پلاویکس) به ما بدهد تا خطر سکته مجدد را کاهش دهد. اگر نمی‌توانیم آسپرین مصرف کنیم، پزشک ممکن است کلوپیدوگرل را به تنهایی تجویز کند.

داروهای ضد انعقاد خون: این داروها لخته شدن خون را کاهش می‌دهند. هپارین یک داروی ضدانعقاد سریع‌الاثر است و ممکن است برای مدت کوتاهی در بیمارستان استفاده شود.

وارفارین ضدانعقادی است که سرعت اثر کمتری دارد و ممکن است در طولانی مدت استفاده شود. وارفارین یک داروی قدرتمند رقیق‌کننده خون است، بنابراین باید دقیقاً طبق دستورالعمل آن را مصرف کرده و عوارض جانبی آن را کنترل کنیم. همچنین، برای کنترل اثرات وارفارین لازم است آزمایش خون منظم داشته باشیم.

در حال حاضر داروهای رقیق‌کننده خون (داروهای ضدانعقاد خون) جدیدتری برای جلوگیری از سکته مغزی در افرادی که خطر سکته مغزی در آنها بالا است، در دسترس قرار دارند. این داروها کوتاه‌اثرتر از وارفارین هستند و معمولاً به آزمایش خون منظم یا کنترل توسط پزشک نیاز ندارند. این داروها همچنین با خطر کمتر عوارض خونریزی همراه هستند.

منبع: mayoclinic