این روزها، تغییر سبک زندگی و عوامل دیگری مانند چاقی، افزایش سن، مصرف زیاد نمک و … سبب افزایش تعداد مبتلایان به بیماری فشار خون بالا شده است. طبق آمار، بیماری‌های قلبی-عروقی با بیش از ۱۷ میلیون مرگ در سال، مهمترین عامل مرگ‌و‌میر در جهان به شمار می‌روند. بد نیست بدانید که اصلی‌ترین علت بروز این نوع بیماری‌ها پرفشاری خون یا فشار خون بالا است ولی اهمیت این بیماری در میان عموم مردم به درستی شناخته نشده است. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حدود ۲۰ درصد از جمعیت بزرگسال ایران به آن مبتلا هستند. این نشان دهنده عدم اطلاع‌رسانی کافی درباره این بیماری است.
فشارِ خون چیست؟
به نیرویی که خون هنگام عبور به دیواره‌‌ی شریان‌ها وارد می‌کند فشارخون گفته می‌شود. به نیروی وارده در هنگام انقباض کامل ماهیچه‌ی قلب، عنوان فشارخون «سیستولی» و در حالت استراحت قلب، عنوان فشارخون «دیاستولی» اطلاق می‌شود. فشار خون در نواحی نزدیک قلب، بیشتر و با فاصله گرفتن از قلب، کمتر می‌شود.
فشار خون بالا به چه معنی است؟
فشار خون بالا یا پرفشاری خون زمانی اتفاق می‌افتد که میزان فشار خون در بیمار به سطح ناسالمی افزایش یابد. معمولا چند عامل باعث این بیماری می شود که مهمترین آن ها تغییر در اندازه شریان ها است. در واقع، هرچه شریان‌ها (سرخرگ ها) تنگ‌تر باشند، میزان فشار خون بیشتر می‌شود. فشار خون بالا در طولانی مدت می‌تواند به رگ‌ها و سایر اندام‌های بدن، به خصوص مغز، قلب، چشم‌ها و کلیه‌ها آسیب جدی وارد کند.
آشنایی با انواع پرفشاری خون
به طور کلی، انواع پرفشاری خون یا همان فشار خون بالا به دو دسته تقسیم می‌شوند که هر یک دلایل متفاوتی دارند:
- پرفشاری خون اولیه
- پرفشاری خون ثانویه
پرفشاری خون اولیه نوعی از فشار خون بالاست که به مرور زمان و بدون دلیل مشخصی اتفاق می‌افتد. بیشتر مبتلایان به پرفشاری خون دارای پرفشاری خون اولیه هستند. دانشمندان هنوز دلیل بروز پرفشاری خون اولیه را کشف نکرده‌اند، اما حدس می‌زنند که یکی از عوامل زیر در بروز آن دخیل باشد:
- عوامل ژنتیکی
- تغییرات فیزیکی مانند چاقی یا عدم تحرک بدنی کافی
- اثر محیط مانند استرس
- در شاغلین عوامل متعددی باعث می شوند فشار خون بالا بیشتر دیده شود.
این عوامل عبارتند از:
تغذیه نامناسب در محیط کار، کمبود زمان استراحت و ساعات غیرکافی برای خواب و نداشتن وقت کافی برای ورزش و تحرک بدنی.
شرایط مختلفی می‌توانند سبب بروز پرفشاری خون ثانویه باشند:
- بیماری‌های کلیوی
- وقفه تنفسی در زمان خواب
- مشکلات مرتبط با تیروئید
- عوارض جانبی مصرف دارو
- نارسایی قلبی مادرزادی
- مصرف مواد مخدر و الکل
قاتل خاموش به چه معناست؟
پرفشاریِ خون در مراحل اوليه به ندرت از خود نشانه‌ی بالینی بر جای می‌گذارد، به‌طوری که طبق آمار موجود، حدود نیمی از افراد مبتلا به بیماری پرفشاری خون از بیماری خود آگاهی نداشته و هیچ اقدام درمانی جهت رفع این مشکل انجام نمی‌دهند و متعاقباً دچار عوارض این بیماری مانند سکته‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی، بیماری‌های کلیوی و مرگ‌های زودرس می‌شوند. از این رو در جهان بیماری فشارخون بالا با عنوان ” قاتل خاموش ” شناخته می‌شود.
علت فشار خون بالا
علل پرفشاری خون به دو گروه اولیه و ثانویه دسته‌بندی می‌شوند.
- پرفشاری خون اولیه: به‌طور معمول بیش از 95 درصد پرفشاری‌های خون از نوع اولیه‌اند.
دلیل این نامگذاری این است که این نوع از پرفشاری خون علت زمینه‌ای مشخصی ندارد و نمی‌توان آن را به بیماری مشخصی مرتبط دانست.
- پرفشاری خون ثانویه: وقتی علت یا بیماری مشخصی برای ایجاد پرفشاری خون وجود داشته باشد به آن پرفشاری خون از نوع ثانویه گفته می‌شود. از علل ایجاد پرفشاری خون می‌توان به بیماری‌های کلیوی که در واقع شایع‌ترین بیماری در این زمینه‌اند، اشاره کرد.
علائم فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا معمولاً علامت و نشانه خاصی ندارد و شاید سال‌ها طول بکشد تا علائم پرفشاری در شخص نمایان شود. اصلی‌ترین علائم فشار خون بالا عبارتند از:
- سردرد
- تنگی نفس
- خون دماغ
- سرگیجه
- احساس درد در قفسه سینه
- ضعف در بینایی
- علائم پرفشاری خون نیاز به مراقبت فوری دارند.
این علائم در همه افراد مبتلا به پرفشاری خون دیده نمی‌شود. لزوما بروز این علائم نشانه پرفشاری خون نیست اما عدم توجه به این علائم در فرد بیمار می‌تواند خطرناک باشد. بهترین روش برای آگاهی از ابتلا به پرفشاری خون، اندازه‌گیری منظم فشار خون است. بیشتر پزشکان در هر ویزیت فشار خون بیمارشان را می‌سنجند. متاسفانه حدود نیمی از کسانی که فشار خون بیشتر از حد معمول دارند، از بیماری خود اطلاع ندارند، پس برای درمان آن هم اقدام نمی کنند. کنترل نکردن فشار خون بالا عواقب بدی دارد مانند سکته قلبی، سکته مغزی و بیماری های کلیوی. این مسائل لزوم اندازه گیری منظم فشار خون و دانستن عدد آن را بیشتر مشخص می کند.
عوارض پرفشاری خون
از جمله عوارض این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- افزایش میزان بیماری‌های قلبی
- سکته‌های قلبی و مغزی
- بیماری‌های کلیوی
- آسیب اندام‌های حیاتی
- مرگ زودرس
عوامل ایجاد و تشدید پرفشاری خون
عوامل بسیاری می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید این بیماری شوند که عبارتند از:
- مصرف دخانیات و الکل
- مصرف غذاهای چرب و پرنمک
- عدم مصرف میوه و سبزیجات به مقدار کافی
- عدم تحرک بدنی کافی
- استرس
- چاقی
درمان قطعی فشار خون بالا
تغییر نحوه زندگی می‌تواند در کنترل فشار خون بالا کمک‌کننده باشد، از این تغییرات می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- انتخاب رژیم غذایی مناسب مشکلات قلبی و عروقی
- کنترل مصرف نمک
- ورزش روزانه و مداوم
- داشتن وزن مناسب و کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن
- کنترل مصرف الکل
باید توجه داشته باشیم که همیشه رعایت موارد ذکرشده نمی‌تواند پرفشاری خون را کنترل کند، در چنین مواردی لازم است با مراجعه به پزشک و در صورت لزوم تجویز داروهای کاهنده فشار خون توسط او، پرفشاری خون به حد نرمال کاهش داد شود. در برخی مواقع، برای رساندن فشار خون به حد نرمال نیاز است که چند دارو به‌طور همزمان تجویز شود.
چه افرادی ممکن است به پرفشاری خون مبتلا شوند؟
- افرادی که در خانواده آنها سابقه پرفشاری خون وجود دارد
- افراد سیگاری
- خانم‌های باردار
- خانم‌هایی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند
- افراد بالای 35 سال
- افرادی دارای افزایش وزن دارند یا افراد چاق
- افرادی که فعالیت ورزشی ندارند
- افرادی که غذاهای پرچرب و پرنمک زیاد مصرف می‌کنند
- افرادی که بیش از اندازه الکل مصرف می‌کنند
پیشگیری از پرفشاری خون
بیماری فشارخون بالا از جمله بیماری‌هایی است که با رعایت نکات بسیار ساده‌ای می‌توان از ابتلا به آن پیشگیری نمود که از جمله‌ی آنها می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- اندازه‌گیری منظم فشارخون، چربی خون و قند خون
- تخصیص ساعاتی از روز به انجام فعالیت بدنی با توجه به شرایط جسمی
- انجام فعالیت بدنی با شدت متوسط به مدت حداقل 30 دقیقه در روز
- کاهش وزن در صورت اضافه وزن
- ترک مصرف دخانیات
- مصرف حداقل 5 وعده میوه و سبزی در طول روز
- کاهش مصرف نمک و مصرف کمتر غذاهای فرآوری شده و پُرنمک
آیا فشار خون بالا «قاتل خاموش» است؟
پرفشاری خون یا هایپرتانسیون اغلب علامت و نشانه واضحی ندارد که نشان دهد اتفاقی غیرطبیعی در حال رخ دادن است. بهترین راه برای محافظت از خود آگاهی از عواقب پرفشاری خون و همچنین ایجاد تغییراتی در سبک زندگی است که باعث جلوگیری از آن شود. نکات زیر را همواره به خاطر داشته باشیم:
- تعداد زیادی از افراد مبتلا به پرفشاری خون از ابتلا به آن بی‌اطلاعند.
- پرفشاری خون به آهستگی و در طول زمان ایجاد می‌شود و می‌تواند به عوامل مختلفی مربوط باشد.
- پرفشاری خون قابل درمان نیست.،ولی با تغییر در سبک زندگی و در صورت نیاز مصرف دارو به طور موثری قابل کنترل است.
درمان فشار خون بالا به چه شکل امکان‌پذیر است؟
اطلاع پزشک از نوع پرفشاری خون (اولیه یا ثانویه) و عوامل تاثیرگذار بر آن، در درمان فشار خون بالا بسیار موثر است.
اگر فرد مبتلا به پرفشاری خون اولیه باشد، اصلاح شیوه زندگی می‌تواند در کاهش فشار خون او تاثیر مستقیم بگذارد.
با این حال، اگر اصلاح شیوه زندگی به تنهایی کافی نبود یا پس از مدتی تاثیر خود در سلامت فرد را از دست داد، این احتمال وجود دارد که پزشک برای تکمیل درمان پرفشاری خون دارو تجویز کند.
ترک سیگار، رژیم غذایی مناسب مانند مصرف چندین نوبت ماهی در هفته و مصرف سبزیجات و حبوبات و ورزش منظم می‌تواند در کاهش و درمان پرفشاری خون تاثیر مستقیم بگذارند.
البته ممکن است پزشک تشخیص دهد که مشکل دیگری دلیل پرفشاری خون بیمار است (پرفشاری خون ثانویه).
در این شرایط پزشک تلاش می‌کند تا در ابتدا مشکل پنهان را رفع کند.
برای مثال ممکن است که بیماری‌های کلیوی دلیل افزایش فشار خون او باشد.
پیشگیری بهتر از درمان است
برنامه ریزی کنیم و زمان مشخصی را به ورزش و تحرک بدنی اختصاص دهیم.
اضافه وزن مضرات زیادی دارد؛ به وزن طبیعی برسیم و وزن را در حد طبیعی نگه داریم.
دود مستقیم و غیرمستقیم دخانیات (سیگار و قلیان و…) را از زندگی خود حذف کنیم.
به جای خوردن غذاهای شور و فرآوری شده که نمک زیاد دارند، میوه و سبزی بیشتری بخوریم.
منبع: عبیدی
.
.
