یبوست چیست؟
یبوست یکی از شایعترین مشکلات گوارشی است و اغلب به عنوان کاهش تعداد دفعات دفع مدفوع در روز در نظر گرفته میشود. تصور بسیاری از ما بر این است که باید هر روز اجابت مزاج داشته باشیم. اما این برداشت درستی نیست. اگر در هفته سه بار اجابت مزاج داشته باشیم و احساس خوبی داریم، به این معناست که سالم هستیم. یبوست به معنای نیاز به وارد کردن فشار بیش از حد در زمان اجابت مزاج، یا دفع مدفوع سفت یا احساس عدم دفع کامل مدفوع است.
باید به خاطر داشته باشیم که هر گونه تغییر در اجابت مزاج را جدی بگیریم و با پزشک خود مشورت کنیم.
علائم یبوست
علائم و نشانه های یبوست عبارتند از:
- دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته
- مدفوع سفت
- دفع همراه با زور زدن، درد یا ناراحتی
- احساس وجود مانع در روده که از دفع جلوگیری میکند
- احساس تخلیه ناکامل روده
- نیاز به کمک برای دفع مدفوع
- درد شکم
علت بروز یبوست
یبوست بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که مدفوع به آرامی در دستگاه گوارش حرکت میکند. مصرف کم آب، تغییر در رژیم غذایی، کاهش فعالیت جسمی و برخی داروها ممکن است باعث این اتفاق شوند. حرکت آرام مدفوع در طول روده باعث میشود تا آب زیادی از مدفوع جذب شود و در نتیجه مدفوع سفت و خشک شود.
شایعترین دلایل یبوست عبارتند از:
- مصرف ناکافی فیبر (فیبر در خوراکی‌هایی مانند میوه ها، سبزیجات و غلات به مقدار زیاد وجود دارد.)
- نوشیدن مقدار کم مایعات
- نداشتن فعالیت جسمی و بی‌تحرکی طولانی مدت (دراز کشیدن یا نشستن طولانی)
- نادیده گرفتن احساس نیاز به دستشویی رفتن و اجابت مزاج
- تغییر رژیم غذایی
- مصرف برخی داروها
- استرس، اضطراب و افسردگی
- بیماری‌های گوارشی مانند:
شقاق یا فیشر: زخم‌های پوستی کوچک اطراف مقعد که درد زیادی هنگام دفع ایجاد می کنند و باعث یبوست می‌شوند.
- انسداد روده:ممکن به دلایل مانند وجود توده یا تنگی روده ایجاد شود.
- گاهی مشکلات سیستم عصبی باعث اختلال حرکات روده و بروز یبوست می شوند. این مشکلات شامل موارد زیر هستند:
بیماری ام اس
بیماری پارکینسون
سکته مغزی
آسیب نخاعی
اختلال در عملکرد عضلات لگن
- تغییرات هورمونی از جمله:
دیابت
کم کاری تیروئید
بارداری
علت یبوست در زنان
یبوست در خانم ها نسبت به آقایان شیوع بیشتری دارد. به نظر می رسد تغییرات سطح هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) طی دوره قاعدگی و نیز بارداری در شیوع بیشتر این اختلال در زنان نقش داشته باشد.
یائسگی و یبوست
یائسگی زمانی اتفاق می افتد که چرخه قاعدگی حداقل برای یک سال متوقف شده باشد. در دوره یائسگی سطح هورمون های استروژن و پروژسترون کاهش می یابند. این هورمون ها بر عملکرد قسمت های مختلف بدن از جمله دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارند. طی دوران یائسگی در نتیجه کاهش سطح این هورمون ها، یبوست اتفاق می افتد. علاوه بر این، ضعف عضلات لگن در سنین بالا نیز سبب اختلال دفع و یبوست خواهد شد.
گاهی با بالا رفتن سن ممکن است لازم باشد از داروهایی استفاده کنیم، که بر عملکرد دستگاه گوارش اثر گذاشته و باعث بروز یبوست می‌شوند.
یبوست در دوران بارداری
یبوست یکی از مشکلات شایع در دوره بارداری است. حدود نیمی از خانم ها در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه سوم بارداری، دچار یبوست می‌شوند. تغییرات هورمونی و همچنین تغییر در سبک زندگی می تواند باعث ایجاد یبوست شود.
علل یبوست در دوره بارداری عبارتند از:
- پروژسترون: افزایش سطح هورمون پروژسترون در دوران بارداری، با کُند کردن حرکات روده سبب ایجاد یبوست می¬شود.
- جنین: جنین در حال رشد در رحم با افزایش فشار بر روده¬ها، حرکات پیشران روده را دشوار می¬کند.
- تغییر سبک زندگی: تغییر در رژیم غذایی، میزان مصرف مایعات و تحرک روزانه همگی از جمله مواردی هستند که در دوران بارداری ممکن است منجر به یبوست شوند.
علت یبوست در نوزادان و کودکان
یبوست در کودکان دلایل زیادی دارد. برخی از علل احتمالی عبارتند از:
- مصرف ناکافی غذاهای پرفیبر مانند میوه و سبزیجات
- مصرف کم مایعات
- احساس فشار در زمانی که کودک در حال آموزش رفتن به دستشویی است
- نگرانی یا اضطراب در نتیجه مواردی چون تغییر محل زندگی، حضور نوزاد جدید، شروع مهد کودک یا مدرسه
اگر فرزندمان یبوست داشته باشد، ممکن است دفع مدفوع آن برای او دردناک باشد، در نتیجه تمایلی به اجابت مزاج نداشته باشد. این موضوع می‌تواند سبب ایجاد یک دور باطل شود و هر چه بیشتر کودک از رفتن به دستشویی اجتناب کند، یبوست و درد او نیز بیشتر میشود.
از همین رو لازم است در صورت بروز یبوست در کودکان با پزشک مشورت کنیم.
چه زمانی یبوست خطرناک است؟
معمولا یبوست باعث بروز مشکلات جدی نمی شود و با درمان مناسب از بین می رود. هرچند گاهی اوقات یبوست نیاز به مداخله اورژانسی دارد.
اگر علائم زیر همراه با یبوست وجود داشته باشد باید هر چه سریع‌تر برای درمان اقدام کرد:
- درد شکمی مدوام و شدید: یبوست می‌تواند باعث ایجاد دردهای شکمی شود. اما دل درد شدید و مداوم می تواند مطرح کننده مشکلات جدی‌تری مثل التهاب آپاندیس، سوراخ شدن روده یا معده، انسداد روده، التهاب پانکراس و کاهش خون‌رسانی به روده باشد.
- استفراغ: استفراغ همراه با یبوست، می‌تواند نشانه‌ای از تجمع مدفوع باشد. تجمع مدفوع زمانی اتفاق می‌افتد که که یک توده بزرگ و سفت مدفوع در روده¬ی بزرگ گیر کند و نتواند به جلو حرکت کند. این مساله بسیار خطرناک است و نیاز به اقدام فوری دارد.
- نفخ: نفخ دردناک می‌تواند مطرح کننده انسداد روده بوده و نیازمند مداخله فوری پزشکی است.
- وجود خون در مدفوع: در صورت ابتلا به یبوست ممکن است دچار هموروئید (بواسیر) و در نتیجه دفع خون همراه مدفوع شویم. دفع حجم زیاد خون یا داشتن مدفوع سیاه قیری رنگ ممکن است به معنای خونریزی شدید دستگاه گوارش باشد و باید فورا به پزشک مراجعه کنیم.
چه عواملی خطر ابتلا به یبوست را افزایش می‌دهند؟
عواملی که احتمال ابتلا به یبوست را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- افزایش سن
- جنسیت: یبوست در خانم‌ها شایع‌تر است.
- کم آبی بدن
- داشتن رژیم غذایی کم فیبر
- فعالیت فیزیکی کم
- استفاده از بعضی داروها: مثل برخی داروهای کنترل فشارخون، داروهای آرام‌بخش، برخی مسکن‌ها و داروهای ضدافسردگی
- ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند افسردگی یا اختلالات خوردن
راه‌های پیشگیری از یبوست
برای پیشگیری از یبوست رعایت موارد زیر کمک‌کننده خواهد بود:
- مصرف خوراکی‌های پرفیبر مانند میوه، سبزیجات و غلات کامل
- اضافه کردن آلو و غلات سبوس‌دار به رژیم غذایی
- نوشیدن مقدار کافی آب
- اجتناب از مصرف الکل و کافئین؛ زیرا این مواد می‌توانند باعث کم آبی بدن شوند.
- اضافه کردن پروبیوتیک‌ها به رژیم غذایی
- داشتن فعالیت فیزیکی و ورزش منظم
- مدیریت استرس
- نادیده نگرفتن احساس نیاز به دفع مدفوع
- داشتن برنامه منظم برای دفع، به خصوص بعد از صرف غذا
در صورت مصرف داروهایی که باعث یبوست می‌شوند، می‌توانیم با مشورت با پزشک از ملین‌ها استفاده کنیم. لازم به یادآوری است که ممکن است مصرف ملین‌ها همراه بعضی داروها سبب کاهش اثربخشی دارو شود، به همین علت مصرف خودسرانه ملین‌ها به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
درمان یبوست
پزشک بر اساس موارد زیر درباره درمان یبوست تصمیم‌گیری میکند:
- سن، وضعیت سلامت جسمی، سابقه پزشکی
- میزان تحمل ما نسبت به برخی داروها و اقدامات درمانی
- ترجیحات و نظر ما و توقعی که برای بهبود داریم
یبوست در بیشتر موارد به کمک تغییردر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی، به طور کامل از بین می رود. گاهی ممکن است پزشک برای کمک به بهبودی، دارو نیز تجویز نماید.
دارو برای درمان یبوست
در صورت عدم بهبودی یبوست با تغییر در رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی، مصرف بعضی داروها با مشورت پزشک ممکن است به برطرف شدن یبوست کمک کند. این داروها عبارتند از:
- مکمل های فیبری با حجیم کردن مدفوع باعث دفع آسان تر می شوند.
- داروهای محرک که باعث حرکات پیشران روده می شوند.
ملین هایی که ترشحات روده را افزایش می‌دهند و باعث می شوند مواد دفعی راحتتر در دستگاه گوارش حرکت کنند. - مصرف برخی روغن های معدنی نیز باعث حرکت آسانتر مدفوع در روده میشود.
اگر یبوست به قدری شدید باشد که سبب ایجاد توده سفت مدفوع در روده شده بطوری که نتواند در طول دستگاه گوارش حرکت کند، ممکن است استفاده از انِما (تنقیه) ضرورت پیدا کند. برای اینکار آب هم‌دمای بدن به آرامی از مقعد وارد روده شده و با نرم کردن توده مدفوع باعث دفع آن می شود.
در صورت عدم اثربخشی روش‌های گفته شده، ممکن است با تشخیص پزشک، جراحی برای خارج کردن توده مدفوع ضرورت پیدا کند.
برای درمان یبوست چه موادغذایی بخوریم؟
- روزانه۵/۱ تا ۲ لیتر مایعات غیرشیرین مثل آب بنوشیم تا از کم آبی بدن جلوگیری کنیم.
- روزانه ۲۰ تا ۳۵ گرم فیبر در رژیم غذایی خود بگنجانیم.
غذاهای که پرفیبر کدامند؟
- سبزیجات شامل: چغندر، کلم بروکلی،کاهو، هویج، ذرت، لوبیا سبز، نخود فرنگی، اسفناج، آووکادو، سیب زمینی
- میوه ها شامل: سیب همراه پوست، خرما، شلیل، پرتقال، گلابی، کیوی، توت فرنگی، کشمش، آلوی پخته، انجیرخشک
نان های سبوس‌دار
چه زمانی برای درمان یبوست باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنیم:
- در صورتی که یبوست با درمان بهتر نشود.
- اگر یبوست مداوم داشته باشیم.
- برای مدت طولانی همراه با یبوست، نفخ داشته باشیم.
- خون در مدفوع وجود داشته باشد.
- ناخواسته کاهش وزن داشته باشیم.
- احساس خستگی مدوام داشته باشیم.
- داروهایی که باعث یبوست می شوند، مصرف می‌کنیم.
عوارض یبوست
یبوست می تواند در طولانی مدت باعث بروز برخی عوارض شود:
- یکی از عوارض شایع یبوست،هموروئید است که به خاطر ایجاد فشار زیاد برای دفع ایجاد می شود.
- مدفوع سفت ممکن است باعث ایجاد پارگی سطحی دردناک و شقاق مقعد شود.
هر دوی این عوارض می‌توانند باعث خونریزی شوند.
گاهی اوقات فشار زیاد در زمان دفع مدفوع، سبب بیرون زدن قسمت کوچکی از روده از مقعد می شود، که ممکن است نیاز به مداخله جراحی پیدا کند.
یکی از عوارض یبوست که بیشتر در افراد مسن و کودکان دیده می شود تجمع توده سفت مدفوع در روده است، به نحوی که حرکات روده قادر به حرکت دادن و دفع آن نباشد. در این صورت گاهی لازم است مداخلاتی مانند ِانما یا جراحی ضرورت پیدا کند.
