اسکیزوفرنی اختلالی است که باعث روان‌پریشی می شود و با ناتوانی قابل‌توجهی همراه است که می‌تواند همه زمینه‌های زندگی از جمله عملکردهای فردی، خانوادگی، اجتماعی، آموزشی و شغلی فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار دهد. در این مطلب به این بیماری، علل، علائم، درمان آن و نیز برخی نکات مهم در زندگی با افراد مبتلا پرداخته شده است.
اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی (schizophrenia) چیست؟
اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی یک اختلال روانی مزمن است که بر عملکرد مغز و نحوه تفسیر واقعیت تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است دچار تغییر در افکار، احساسات و رفتارهایشان شوند. این اختلال می‌تواند نمودهای ظاهری مختلفی داشته باشد، از جمله توهم (درک خیالی از اشیاء یا وقایع)، افکار پریشان، انحراف از واقعیت، و مشکلاتی در توانایی برقرار کردن ارتباطات اجتماعی. اسکیزوفرنی یک اختلال جدی است که نیاز به ارزیابی و مداخله پزشکی دارد.
علت اسکیزوفرنی
محققان حوزه روانپزشکی بر این باورند که عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد اسکیزوفرنی نقش اولیه را دارند و استرس‌های زندگی ممکن است در شروع علائم و سیر آنها نقش بعدی را داشته باشند. از آنجایی که عوامل متعددی ممکن است در این امر در نظر گرفته شوند، دانشمندان هنوز علت دقیق این بیماری را مشخص نکرده اند.
انواع اسکیزوفرنی
پیش‌تر راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی (DSM-۴) اسکیزوفرنی را به پنج دسته تقسیم می‌کرد: بر مبنای نوع پارانوئید (توهم)، نوع آشفته، نوع کاتاتونیک (همراه با تغییرات در حرکت و عملکرد عضلات)، نوع تمایزنیافته و انواع دیگری که هنوز ناشناخته بودند. درسال‌های اخیر متخصصین سلامت روان، دیگر اسکیزوفرنی را به انواع مختلف تقسیم نمی‌کنند. به این دلیل که ممکن است برخی از ویژگی‌های خاص مثل توهم در همه افراد مبتلا به اسکیزوفرنی وجود داشته باشد، متخصصان اسکیزوفرنی را به‌عنوان یک اختلال طیفی که ترکیبی از تمام انواع قبلی است در نظر می‌گیرند.
اختلالات روانی اسکیزوفرنی، شامل اختلال‌هایی با علائم مشترک است که بر حس واقعی افراد مبتلا تاثیر می‌گذارند، نحوه تفکر، احساس و عمل آنها را تغییر می‌دهند و منجر به ایجاد روان‌پریشی در آنها می‌شوند به این معنی که آنچه به نظر آنها واقعی می‌رسد، واقعی نیست. علائم اسکیزوفرنی می‌تواند شامل توهم، هذیان، گفتار نامنظم، رفتارعجیب، از دست دادن علاقه به فعالیت های روزمره، بی توجهی به بهداشت شخصی، بی‌توجهی به مراقبت از خود و کناره‌گیری از فعالیت و روابط اجتماعی باشد.
علائم اسکیزوفرنی
- توهم: دیدن، شنیدن، بوییدن، چشیدن یا احساس کردن چیزهایی که خارج از ذهن وجود ندارند.
- هذیان: باورهای غیرمعمولی که بر اساس واقعیت نیستند.
- از دست‌دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره.
- بی توجهی به بهداشت فردی و مراقبت از خود.
- تمایل به دوری از افراد، از جمله دوستان.
- جدا شدن از احساسات یا عواطف.
نحوه تشخیص اسکیزوفرنی
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد و این بیماری معمولا پس از ارزیابی توسط متخصص سلامت روان تشخیص داده می شود. تشخیص شامل ارزیابی دقیق علائم، سابقه شخصی و شرایط فعلی است. متخصصان بهداشت روان از یک چک لیست تشخیصی برای تأیید وجود علائم مرتبط با اسکیزوفرنی استفاده می‌کنند و در عین حال مطمئن می شوند که این علائم ناشی از هیچ بیماری دیگری نیست. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی معمولاً در سنین ۱۶ تا ۳۰ سالگی، پس از اولین دوره روان‌پریشی تشخیص داده می‌شوند. شروع درمان بلافاصله پس از بروز اولین دوره روان‌پریشی گام مهمی در جهت بهبودی است. مداخله و درمان زودهنگام می تواند به مدیریت علائم و بهبود چشم‌انداز بلند‌مدت افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کند.
درمان اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی یک اختلال پیچیده سلامت روان است که با بروز اولین نشانه‌ها نیاز به درمان فوری دارد. هدف از درمان، مدیریت علائم، جلوگیری از عود، و افزایش عملکرد تطبیقی است تا بیمار بتواند دوباره در جامعه ادغام شود. درمان اسکیزوفرنی معمولاً شامل ترکیبی از دارو و درمان شناختی-رفتاری برای هر فرد است. داروهای ضد روان‌پریشی سنگ‌بنای درمان اسکیزوفرنی هستند و با تأثیر بر واسطه عصبی مغز (دوپامین) عمل می کنند.
سایر داروها، مانند داروهای ضد افسردگی یا داروهای ضد‌اضطراب نیز ممکن است کمک‌کننده باشند. درمان‌های روان‌شناختی، مانند درمان شناختی-رفتاری ، می‌تواند به افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کند با علائم توهم یا هذیان بهتر کنار بیایند. آموزش مهارت‌های اجتماعی، خانواده‌درمانی، توانبخشی حرفه‌ای، و اشتغال حمایتی از دیگر اشکال درمانی هستند که می‌توانند به مدیریت این بیماری کمک کنند. در حالی که هیچ درمانی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد، تحقیقات منجر به درمان‌های نوآورانه و ایمن‌تر می شود. کارشناسان همچنین با مطالعه ژنتیک، انجام تحقیقات رفتاری، و استفاده از تصویربرداری پیشرفته برای بررسی ساختار و عملکرد مغز، در حال کشف علل این بیماری هستند. این رویکردها نوید درمان‌های جدید و موثرتر را می‌دهند. در هر صورت توجه به این نکته مهم است که درمان اسکیزوفرنی نباید هیچ‌گاه متوقف شود حتی زمانی که علائم فروکش کرده باشند.
نکات مهم در زندگی با بیماران اسکیزوفرنی
توجه به این نکته مهم است که اسکیزوفرنی در تمام طول زندگی به درمان نیاز دارد بنابراین تشویق به یک سبک زندگی سالم، ارائه حمایت و اطمینان از دسترسی به درمان مناسب، اهمیت زیادی در کمک به افراد مبتلا به اسکیزوفرنی برای مدیریت وضعیت خود و بهبود کیفیت زندگی آنها دارد. زندگی با یک فرد مبتلا به اسکیزوفرنی و حفظ یک سبک زندگی سالم شامل ترکیبی از مراقبت از خود، حمایت و درمان است. اگرچه بسیاری ممکن است گاه به گاه عود علائم را تجربه کنند اما اکثر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی بهبود می یابند.
چند نکته مهم در نگهداری از بیماران اسکیزوفرن:
- خودمراقبتی
- حفظ سلامت جسمی و روانی: بهداشت خوب، تغذیه سالم، ورزش منظم و خواب کافی.
- پیشگیری از بیماری یا حوادث: ایجاد یک برنامه روزانه و مراقبت برای پیشگیری از حوادث جهت افزایش کیفیت زندگی
- شناخت علائم یک دوره حاد اسکیزوفرنی: یادگیری تشخیص علائم عود جهت مدیریت موثر بیماری
- مقابله با استرس: یادگیری مقابله با استرس و شناسایی علائم هشدار‌دهنده اولیه عود جهت مدیریت بهتر بیماری
- تماس منظم با کادر درمان: داشتن یک رابطه خوب با تیم مراقبت‌های بهداشت روان جهت دریافت حمایت بیش‌تر پیرامون علائم و نگرانی‌ها و درمان بهتر
- خانواده درمانی: ارائه حمایت و آموزش برای فرد مبتلا به اسکیزوفرنی و خانواده‌اش
- توانبخشی حرفه‌ای و اشتغال حمایت‌شده: کمک به اشتغال فرد مبتلا به اسکیزوفرنی جهت حفظ استقلال مالی
افسردگی در بیماران اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی و افسردگی اغلب همزمان رخ می دهند و افراد مبتلا به اسکیزوفرنی همیشه در معرض ابتلا به افسردگی هستند. از آنجایی که علائم این دو همپوشانی دارند و تا حدودی زمینه ژنتیکی مطرح است رابطه بین این دو بیماری کمی پیچیده است. علائم افسردگی می‌توانند در هر مرحله از اسکیزوفرنی رخ دهند و ممکن است با افزایش خطر خودکشی همراه باشند. شیوع اختلال افسردگی در اسکیزوفرنی حدود ۴۰ درصد گزارش شده است که میزان آن با توجه به مرحله و وضعیت بیماری متفاوت است.
بین برخی از علائم منفی اسکیزوفرنی و علائم افسردگی، مانند حالت‌های برانگیختگی و گریز از جمع و کناره‌گیری اجتماعی همپوشانی وجود دارد. این همپوشانی نشان‌دهنده پاتوفیزیولوژی مشترک بین این دو اختلال است. با این حال، علت اصلی هر دو بیماری (اسکیزوفرنی و افسردگی) ناشناخته است. توجه به این نکته، مهم است بدانیم که افسردگی باعث اسکیزوفرنی نمی‌شود، اما برخی از افراد مبتلا به افسردگی بالینی شدید، ممکن است علائم روان‌پریشی مانند توهم و هذیان را تجربه کنند که نشان‌دهنده نوعی از افسردگی به نام “افسردگی‌روان‌پریشی” است. بنابراین با توجه به این‌که علائم و عوامل ژنتیکی مشترک بین اسکیزوفرنی و افسردگی وجود دارد، احتمالا مکانیسم پایه ای این دو بیماری مشترک است.
علائم افسردگی در بیماری اسکیزوفرنی عملکرد اجتماعی فرد مبتلا را تشدید می‌کنند و خطر دست زدن به خودکشی را افزایش می‌دهند. بنابراین، شناخت و پرداختن به علائم افسردگی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در ایجاد شرایط زیستی بهتر برای فرد مبتلا و مدیریت این بیماری بسیار مهم است.
ازدواج و بیماران اسکیزوفرن
ازدواج با فرد مبتلا به اسکیزوفرنی می‌تواند چالش‌های منحصر‌به‌فردی ایجاد کند. درک این نکته مهم است که اسکیزوفرنی یک اختلال سلامت روان پیچیده است که درمان آن تا پایان زندگی فرد مبتلا ادامه خواهد داشت. در صورت ازدواج با یک فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، در نظر گرفتن این مسئله و داشتن ادراک درستی از این بیماری و درمان آن اهمیت زیادی دارد. حمایت متخصصان سلامت روان، مانند روانپزشکان، روانشناسان، و تیم‌های سلامت روان جامعه، می‌تواند هم برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و هم برای شرکای زندگی آنها مفید باشد. آموزش و حمایت از اعضای خانواده افراد مبتلا به اسکیزوفرنی می‌تواند به آنها در درک بهتر این اختلال وحمایت از افراد مبتلا، کمک کند. نکته‌ای که در مورد این بیماری نباید از یاد برد، احتمال عود آن در طول زندگی و نیاز به توانایی مدیریت مستمر این بیماری است.
تشویق افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به داشتن یک سبک زندگی سالم و فراهم کردن شیوه‌های حمایتی درمانی مناسب برای آنها، می‌تواند نقش موثری در مدیریت وضعیت و بهبود کیفیت زندگی آنها ایفا کند. ازدواج با فرد مبتلا به اسکیزوفرنی نیزمی‌تواند با ادراک درست چالش‌های این ازدواج و تعهد به حمایت و مراقبت از بیمار، با موفقیت همراه شود.
در پایان می‌توان گفت با افزایش آگاهی از این بیماری، درمان مناسب و رعایت برخی نکات در زندگی با افراد مبتلا می‌توان نقش موثری در زندگی فردی و اجتماعی این افراد داشت.
منبع: عبیدی
